Poremećaj fluentnosti

Socioterapija i rehabilitacija lica sa poremećajem fluentnosti



Mucanje predstavlja ozbiljnu smetnju svakom pojedincu u međuljudskoj komunikaciji i ograničava ga u normalnom funkcionisanju. Uprkos činjenici da je etiologija mucanja još uvek nepoznata, većina autora se slaže da na pojavu, razvoj i održavanje ovog govornog poremećaja utiču različiti emocionalni, psihološki i socijalni faktori.

Mucanje je poremećaj fluentnosti, koga karakterisu razni oblici ponašanja koji interferiraju sa normalnim tokom govora. Smatra se da je većina pojedinaca disfluentna do neke mere i ono sto na površini diferencira osobe koje mucaju od osoba koje ne mucaju jeste težina, učestalost i ozbiljnost disfluencije.

Mucanje (dysarthria spastica) je "neurotička reakcija u oblasti govorne koordinacije koja se formira na bazi konstitucije”[1] .
Mucanje je funkcionalni poremećaj govora koji se manifestuje svesnim, a nenamernim, isprekidanim, disharmonijskim i disritmičnim talasanjem zvuka različitih frekvencija i inteziteta, i održava reverzibilni poremećaj psihofiziološkog jedinstva ljudskom bica.

Mucanje kao poremećaj ritma i tempa govora najčešće se javlja između druge i treće godine života, kada se govor i govorna motorika deteta intenzivno razvijaju. Dete se sve više interesuje za zbivanja u okolini, želi mnogo više da priča i češće zapitkuje.
Uzroci zamuckivanja u ovom periodu najčešće su nesklad između brzine misaonog toka, pojačane motivacije da se govori i nedovoljne razvijenosti fiziološke osnove govora (brzina pokretljivosti govornih organa, nepravilno disanje i sl.), kao i predispozicija, ako je u užoj ili široj porodici bilo slučajeva mucanja ili drugih poremećaja govora.

Kod dece koja su sklona mucanju, odnosno koja imaju predispoziciju za ovaj govorni poremećaj, pod uticajem nepovoljnih činilaca, ovaj razvojni period predstavlja kritičnu fazu za pojavu pravog mucanja. Ako se dete opominje na izgovor u spontanoj komunikaciji, stalno ispravlja, kritikuje, ismeva, detetov poremećaj će se fiksirati i produbiti.

Takvim stavom okoline dete postaje svesno svog poremecaja, pokušava da voljno reguliše pokrete govornih organa (koji se obavljaju automatski bez učešća naše svesti), napreže se i tako dodatno narušava proces govora. Kao posledica toga, umesto uspeha, ono sve više greši, počinje da se „plaši nekih glasova i reči“, što pogoršava situaciju i dovodi do pravog mucanja.

Mucanje je poremećaj suprasegmentne strukture govora koju čine: tempo, ritam, akcenti, melodija rečenice i iskaz. Mucanje se ispoljava u različitim oblicima, kao što su fiziološko, primarno, sekundarno i traumatsko mucanje.
Tahyfemia (brzopletost) je u govornoj patologiji, način govora koji je obeležen jednom haotičnošću, brzim prelazima s jedne misli na drugu, u najvećem broju slučajeva ubrzanim tempom govora, nedovoljnim ograničavanjem osnovne ideje, nemogučnošću razrade osnovne ideje, obiluje čudnim asocijacijama ravnopravnim po važnosti osnovnoj ideji, prisutne su poteškoće koncentracije koje bi odvojile bitan od nebitnog sadržaja, a sve se to najčešće manifestuje u usmenom govoru. Takav tip govora u govornoj patologiji naziva se brzopletost ili eng. cluttering. Prema D.A. Weissu, "brzopletost je poremećaj pripremnih misaonih procesa koji prethode govoru i zasniva se na hereditarnim predispozicijama. Brzopletost je verbalna manifestacija centralne jezičke neuravnoteženosti koja zadire u sve kanale komunikacije. Zbog verbalnih obeležja (jedan od najčešćih simptoma su zastoji u govoru) često se u diferencijalnoj dijagnostici zamijenjuje sa mucanjem.
Bradylalia-patološki usporen govor je pojam koji označava preterano spor govor zbog organske podloge kao uzroka. Često se javlja kao posledica organskih oboljenja centralnog nervnog sistema, a najčešće endokrinoloških oboljenja, a takodje je učestala je pojava kod mentalno retardirane dece. Glavno obeležje takvog govora je produžavanje svih glasova, a posebno samoglasnika. Osobe sa takvim govorom su inače usporene, trome, nespretne. Ostavljaju dojam lenjosti i nezainteresovanosti. Misaoni procesi su im usporeni, a reaguju sa zakašnjenjem.

Fiziološko mucanje se ispoljava kroz ponavljanje početnih glasova, slogova ili reči za vreme govora. Javlja se na uzrastu od 2 i 5 godine života i isključivo je vezano za period govornog razvoja. Zamuckivanja, koja se u ovom uzrasnom dobu javljaju, samo su fiziološki odraz stanja na celokupnom misaono-jezičkom i verbalnom planu. Zbog toga ova vrsta mucanja spada u razvojno odnosno fiziološko mucanje. Fiziološko mucanje u fazi pojavljivanja indentifikuje se sa nefluentnim govorom.

Ovaj tip mucanje se preklapa u najvećem broju slučajeva sa intenzivnim razvojem govora. Simptomatski u potpunosti nalikuje pravom mucanju, ali je važno naglasiti da je to prolazna faza koja u najvećem broju slučajeva ako se ne interveniše, ne ostavlja nikakve posledice na dečji govor.

Sam deči govor u ovom periodu nije dovoljno tečan zbog mnoštva razvojnih procesa koji su u toku. Ona su po prvi put suočena sa velikim brojem novih reči i njihovim različitim značenjem, sa apstraktnim pojmovima, čiji smisao treba prvo shvatiti, da bi ih mogli adekvatno upotrebiti u govoru. To je, takodje i period naglog razvoja rečenice i gramatike, pojedinih glasova koji su tek u fazi razvoja i sazrevanja, nedovoljno izdiferencirane motorike govornih organa, misaone neusaglašenosti odnosno brzog prelaza sa jedne na drugu misao, uz nedovoljno praćenje osnovne ideje. Pojava asocijacija i novih okolnih podražaja remeti osnovnu misao, shodno tome dolazi do loše koncentracije na bitno, što se projektuje na nesredjen verbalni iskaz. To je takodje period nedovoljno razvijene pažnje i koncentracije, praćen impulsivnim ponašanjem, ne retko udružen sa formama pasivnog negativizma (kada dete odbija i ne izvršava naloge roditelja i vaspitača) i aktivnog negativizma (kada dete radi sve suprotno što se od njega traži).

Sa stabilizacijom svih navedenih funkcija, stabilizuju se i govorni tokovi, ali da bi se iz ove faze izašlo brzo i bez mogućih pratećih komplikacija, neophodno je da roditelji znaju kako pravilno treba da postupaju sa svojim detetom. Uloga porodice i ponašanje okoline su presudni za brže iščezavanje fiziološkog mucanja. Mnogi roditelji i vaspitači greše proglašavajući takav govor deteta mucanjem, počinju pred detetom da govore o mucanju da ga ispravljaju, teraju da pravilno ponavlja reči i rečenice, šale se na račun dečijeg govora, dete je takodje izloženo podrugljivom imitiranju svog govora i podsmehu od strane svojih vršnjaka. I upravo tu leži greška, gde se svim ovim nepravilnim postupcima fiziološko mucanje ne povlači, već ustaljuje i razvija u pravo mucanje izraženo kroz teže forme.
Svako skretanje pažnje na sam način dečijeg govora ometa spontane misaone i jezičke procese i dete koje nije ni bilo svesno svog zamuckivanja, počinje zaista da muca. Bitno je pomenuti da ako se porodica odmah po ispoljavanju simptoma mucanja obrati za pomoć logopedu, u toku prve 2 nedelje od pojave mucanja, proces se može zaustaviti i govor se za relativno kratko vreme ponovo normalizovati.



Primarno mucanje - kod ove vrste mucanja dete ponavlja pojedine glasove ili slogove, ali ne i reči. Tada možemo kod deteta uočiti izvesnu napetost, ali dete nema svest o svom govornom poremecaju. Prelazak između primarnog i sekundarnog mucanja jeste pojava tranzijentnog mucanja, koje pokazuje dve osnovne karakteristike: učestalije je i napornije, tenzija mišića je povećana, trajanje grča je produženo i dete postaje svesno svojih govornih poteškoća, sto ga uvodi u tzv.sekundarno ili „pravo“ mucanje.

Sekundarno mucanje - kod ovog oblika mucanja javlja se opšta mišićna napetost celog tela,a posebno govornih organa, dete počinje da ima strah od govora, razvija svest o sebi kao o osobi koja muca, javljaju se tikovi i odbrambeni pokreti, mucanje ima povratno dejstvo na psihu deteta i može znatno uticati na razvoj neadekvatnog ponašanja i problema u učenju.

Abruptno ili traumatsko mucanje - kod deteta ovaj oblik mucanja se javlja iznenada i naglo. Može se javiti u svakom uzrastu, ali pre svega između prve godine i u pubertetu. Ono je naglo, iznenadno, oštro. Uzrok ovog mucanja je uvek neka za dete traumatična situacija. Karakteristično za ovaj tip mucanja jeste da se simptomi mucanja gube posle 2 do 3 nedelje od momenta nastanka psihološke traume, što upućuje na njegov prolazni karakter.

[1] Brajović C.;Brajović Lj. Poremećaji funkcije govora; Beograd, Prosveta 1976;